شهربانو دوستی
مجموعه آموزشی عینکی برای آشنایی شما دانش آموزان عزیز با انواع آرایه های ادبی این آموزش کامل را آماده کرده است. پس از مطالعه این بخش با ثبت نظرات خود در انتهای همین صفحه پیشنهادات خود را برای ما ارسال کنید.
پس از مطالعه دروس مورد نیازتان، می‌توانید با ورود به صفحه نمونه سوالات امتحانی با انواع سوالات آشنا شوید.
تشبیه، نشان دادن همانندی بین دو یا چند پدیده است، هرتشبیهی در اصل چهار رکن و پایه دارد:
اركان تشبیه : مشبّه، مشبّهٌ به، ادات تشبیه، وجه تشبیه
مثال:
| بلم آرام چون قویی سبکبال | به نرمی بر سر کارون همی رفت |
بلم—> مشبّه
چون—> ادات تشبیه
قویی سبکبال —> مشبّهٌ به
نرم و آرام پیش رفتن —> وجه تشبیه
| انواع مختلف تشبیه | |
| تشبیه بلیغ | دو ركن ادات تشبیه و وجه تشبیه حذف می شود. |
| تشبیه بلیغ اسنادی | مشبّه و مشبّه به، با كسره به هم اضافه نشده اند : علم ، نور است – قدش ، سرو است . |
| تشبیه بلیغ اضافی | مشبّه و مشبّه به، با كسره به هم اضافه شده اند : نورِعلم – درختِ دوستی – قدِ سرو |
2- آرایه ادبی استعاره
استعاره یعنی به كار بردن كلمه در غیر معنی اصلی آن .
تفاوت تشبیه و استعاره
تشبیه ادعای همانندی دو پدیده است ولی استعاره ادعای یكسانیِ آنها است .
مثال:
| سبک تیغ تیز از میان برکشید | بر شیر بیدار دل بر درید |
شیر بیدار دل استعاره برای سهراب است.
| بتی دارم که گرد گل ز سنبل سایه بان دارد | بهار عارضش خطّی به خون ارغوان دارد |
بت استعاره برای یار زیبای شاعر است.
مجاز، به كار بردن واژه در غیر معنی اصلی آن است .
پیوند و تناسبی كه معنی حقیقی و مجازی را به هم مربوط می سازد علاقه نامیده می شود .
مثال:
| طاقت سر بریدنم باشد | وز حبیبم سر ِ بریدن نیست |
سر در مصراع اول معنی حقیقی دارد ولی در مصراع دوم مجاز است و به معنی اندیشه و تصمیم و قصد به کار رفته است.
مثال:
کلام تو گیاه را بارور می کند و از نَفَسَت گل می روید.
نَفَس ، مجاز برای سخن است.
4- آرایه ادبی كنایه
سخنی كه دارای یك معنی ظاهری و نزدیك به ذهن و یك معنی باطنی و دور از ذهن باشد و منظور، معنی باطنی و دور از ذهن باشد كنایه است .
مثال:
| نرفتم به محرومی از هیچ کوی | چرا از در حق شوم زرد روی |
زرد رویی کنایه از خجالت و شرمندگی است.
| بیفشرد چون کوه پا بر زمین | بخایید دندان به دندان کین |
هردو مصراع ،کنایه از ابراز شدت خشم است.
5 – آرایه ادبی سجع
سجع، به آهنگ بر خاسته از كلمات پایانی دو جمله یا بیشتر گفته می شود .
سجع موسیقی لفظی و تاثیر کلام را افزایش می دهد.
سجع بیشتر در نثر به کار می رود اما گاهی در شعر نیز کاربرد دارد.
مثال:
توانگری به هنر است نه به مال و بزرگی به عقل است نه به سال ( حال و سال مسجع )
| ده روزه مهر گردون افسانه است و افسون | نیکی به جای یاران فرصت شمار یارا |
گردون ، افسون و یاران واژه های سجع متوازی اند که موسیقایی ترین نوع سجع است.
| هنگام تنگ دستی در عیش کوش و مستی | کاین کیمیای هستی ، قارون کند گدا را |
تنگ دستی ، مستی ، هستی واژه های سجع هستند.
هرگاه در دو مصراع یا دو جمله کلمات پایانی جمله ها هم وزن باشند ولی واج های پایانی آنها مانند هم نباشد، بین آنها آرایه موازنه وجود دارد.
مثال:
| دل به امید روی او همدم جان نمی شود | جان به هوای کوی او خدمت تن نمی کند |
| این لطافت کز لب لعل تو من گفتم که گفت | وین تطاول کز سر ِ زلفِ تو من دیدم که دید |
| گر عزم جفا داری سر در رهت اندازم | ور راه ِ وفا گیری جان در قدمت ریزم |
7 – آرایه ادبی ترصیع
هرگاه در دو مصراع یا دو جمله کلمه های پایان جمله ها هم وزن باشند و واج پایانی آن ها نیز یکی باشد، بین آنها آرایه ترصیع وجود دارد .
مثال:
| برگ بی برگی بود ما را نوال | مرگ بی مرگی بود ما را حلال |
| ما چو ناییم و نوا در ما زتوست | ما چو کوهیم و صدا در ما زتوست |
8 – آرایه ادبی جناس
جناس، یكسانی یا شباهت قابل توجه دو واژه یا بیشتر است.
تلفّظ و اختلاف در معنی کلماتی که پدید آورندۀ جناس اند، ارکان جناس نامیده می شوند.
گاهی اركان جناس در تلفظ كاملاً یكسان و فقط تفاوت معنی دارند .
| گلاب است گویی به جویش روان | همی شاد گردد زبویش روان |
روان(جاری) و روان (روح و جان) ارکان جناس اند که تلفظ یکسان و معنی متفاوت دارند.
استفاده از واژه های هم ریشه كه سبب می شود واج های آنها به یكدیگر نزدیك باشند آرایه اشتقاق نامیده می شود .
مثال:
| موج زخود “رفته” ای تند خرامید و گفت | هستم اگر “می روم” گر ” نروم” نیستم |
| به “لطف “خال و خط از عارفان ربودی دل | ” لطیفه” های عجب زیر دام و دانه ی توست |
10- آرایه ادبی تكرار
هرگاه كلمه ای دو بار یا بیشتر در كلام بیاید به گونه ای كه بر موسیقی درونی بیفزاید و تأثیر سخن را بیشتر كند تكرار نامیده می شود .
مثال:
اشك چون دریا و غم طوفان اشك دل بود كشتی و سرگردان اشك
11- آرایه ادبی تصدیر
اگر واژه ای در آغاز و پایان بیتی تكرار شود ، در اصطلاح ادب تصدیر نامیده می شود .
مثال:
| سعدی به روزگاران مهر نشسته بر دل | بیرون نمی توان كرد الّا به روزگاران |
استفاده از واژه های یك مجموعه كه با هم تناسب دارند .
تناسب بین واژه ها می تواند از نظر جنس ، نوع ، مكان ، زمان ، همراهی و ….. باشد .
*مراعات نظیر ، پركاربردترین آرایه در شعر و نثر فارسی است.
* همواره اركان تشبیه ، مراعات نظیر هم محسوب می شوند.
* آرایه تضاد ، مراعات نظیر نیز به حساب می آید.
مثال:
| اشك چون دریا و غم ، طوفان اشك | دل بود كشتی سرگردان اشك |
غم و دل و اشك و دریا و طوفان و كشتی مراعات نظیرند.
| بیستون بر سر راه است مباد از شیرین | خبری گفته و غمگین دل فرهاد کنید |
بیستون، شیرین، فرهاد مراعات نظیرند.
13- آرایه ادبی تلمیح
هرگاه به حدیث ، داستان ، خاطره ، آیه ، شعر ، ضرب المثل و هر موضوع دیگری كه اغلب مردم از آن سابقه ذهنی دارند، اشاره شود آرایه تلمیح پدید می آید .
مثال:
| ما قصه سكندر و دارا نخوانده ایم | از ما به جز حكایت مهر و وفا مپرس |
| گفت آن یار كزو گشت سردار بلند | جرمش این بود كه اسرار هویدا می كرد |
14- آرایه ادبی تضمین
آوردن آرایه، حدیث ،مثل یا بیتی از شاعر دیگر در اثنای كلام.
معمولاً شعر یا جملۀ تضمین را در “” قرار می دهند.
مثال:
| چه خوش گفت فردوسی پاکزاد | که رحمت برآن تربت پاک باد |
| “میازار موری که دانه کش است” | “که جان دارد و جان شیرین خوش است” |
بیت دوم از فردوسی است و سعدی عیناً آنرا در شعر خود تضمین کرده است.
15- آرایه ادبی تضاد
كاربرد كلماتی در سخن است كه معنی آنها متضاد است.
مانند : نیكی و بدی،درویش و غنی،خواب و بیداری، قناعت و حرص، سپید و سیاه .
مثال:
| بسیار سیه سپید کرده است | دوران سپهر لاجوردی |
16- آرایه ادبی پارادکس (تناقض نما)
نسبت دادن دو حالت و ویژگی متضاد به یك پدیده است . مانند : سیر ِگرسنه،خاموش ِگویا .
مثال:
| چیست این سقف بلند “ساده بسیار نقش “ | زین معمّا هیچ دانا در جهان آگاه نیست |
| طنز یعنی “گریه کردن قاه قاه” | طنز یعنی “خنده ی پر اشک و آه” |
حتما بخوانید: کلمات هم خانواده
عالی بود باز هم بزارید
لطف داری
فیلم آموزش ریاضی نهم
عالی بود ممنون میشم اگر هم در مورد این درس و درس های دیگه بزارید
بله حتما
ممنون
عالی بود بازم در مورد درس ها بزارید ممنون میشم
خواهش میکنم فاطمه خانم حتما
سلام از بحث آرایه های ادبی استفاده کردم منتها هم تعداد مثال ها بیشتر باشد و هم در باره مثال ها کمی توضیح داده شود بهتر است
سلام خواهش میکنم
پیشنهاد میکنم حتما در سایر شبکه های اجتماعی هم عضو بشی اونجا کلی آموزش های مفید و جالب داریم.
🥰اینستاگرام عینکی
🥰کانال تلگرام عینکی
🥰گروه درسی عینکی در تلگرام
🥰کانال اپارات عینکی
خیلی ممنونم عالی حتما عضو میشیم
خواهش میکنم
آموزش خط به خط ریاضی هفتم با حل کامل